İnsanoğlunun binlerce yıllık birikimini gelecek kuşaklara aktarmasının en etkili yolu, yazılı kültür olmuştur. Kitaplar, sadece bilgi depoları değil; aynı zamanda düşünce dünyamızı şekillendiren, empati duygumuzu geliştiren, eleştirel bakış açımızı derinleştiren araçlardır. Modern çağda internetin ve sosyal medyanın sunduğu hızlı bilgi akışına rağmen, kitap okuma alışkanlığının önemi hiçbir şekilde azalmamış; aksine, zihinsel disiplin ve derin düşünme ihtiyacını karşılamak için daha da kritik hale gelmiştir.
Bilimsel araştırmalar, düzenli kitap okuyan bireylerin bilişsel işlevlerinde belirgin gelişmeler olduğunu ortaya koymaktadır. Brain Connectivity (2013) dergisinde yayımlanan bir çalışmada, roman okuyan katılımcıların beyinlerinde “somatosensoriyel korteks” bölgesinde yoğun aktivasyon saptanmış, bu da okuyucunun karakterlerin deneyimlerini zihinsel olarak “hissettiğini” göstermiştir.
Eğitim alanında yapılan geniş ölçekli araştırmalar, okuma alışkanlığı ile akademik başarı arasında güçlü bir korelasyon olduğunu kanıtlamaktadır. OECD’nin 2019 PISA raporuna göre, günde en az 30 dakika kitap okuyan öğrencilerin, okuma-anlama testlerinde ortalama 45 puan daha yüksek başarı gösterdiği tespit edilmiştir. Bu fark, bir öğrencinin bir yıllık eğitim kazanımına eşdeğer kabul edilmektedir.
Örneğin, Japonya’da ilkokul müfredatında günlük “zorunlu okuma saati” uygulaması bulunmaktadır. Bu uygulama sayesinde, Japon öğrenciler yalnızca dil alanında değil, matematik ve fen bilimlerinde de dünyanın en yüksek başarı ortalamalarına ulaşmıştır.
Kitap okumak, dil becerilerinin gelişiminde eşsiz bir araçtır. Düzenli okuyan bireylerin kelime haznesi, okumayanlara kıyasla çok daha geniştir. Bir çocuk, televizyon aracılığıyla yılda yaklaşık 2.000–3.000 kelime duyar; ancak kitap okuyarak bu sayı 12.000 kelimeye kadar çıkabilmektedir. Geniş kelime dağarcığı, yalnızca daha etkili iletişim kurmayı değil, aynı zamanda karmaşık fikirleri kavrama ve ifade etme kapasitesini de artırır.
Orhan Pamuk’un Masumiyet Müzesi romanını okuyan bir birey, sadece kurgusal bir aşk hikâyesine tanıklık etmez; aynı zamanda 1970’ler İstanbul’unun sosyo-kültürel dokusunu, insan ilişkilerindeki ince nüansları ve bireyin iç dünyasındaki çatışmaları sezgisel olarak kavrar. Bu tür eserler, dilin zenginliğini, kültürel çeşitliliği ve insan psikolojisini derinlemesine öğretir.
Psikoloji alanındaki çalışmalar, edebiyat okumanın empati yeteneğini güçlendirdiğini göstermektedir. 2013’te Science dergisinde yayımlanan bir araştırmada, edebî kurgu okuyan bireylerin “zihin kuramı” testlerinde yani başkalarının düşünce ve duygularını anlama becerisinde— popüler kurgu veya kurgu dışı metin okuyanlara kıyasla daha yüksek skorlar aldığı belirlenmiştir.

Bu durum, toplumsal yaşam açısından büyük önem taşır. Çünkü empati duygusu gelişmiş bireyler, farklı kültürlere, inançlara ve yaşam biçimlerine daha hoşgörülü yaklaşır. Örneğin, Aydın Benli’nin İSTİHBARATÇI romanını okuyan bir okuyucu, Türkiye’nin geçmişindeki etnik ve kültürel kırılmaları daha derinlemesine anlama fırsatı bulur.
Okuma alışkanlığı yalnızca bireysel gelişime değil, aynı zamanda demokratik toplum düzenine de katkıda bulunur. Okuyan bireyler, bilgiye eleştirel gözle bakar, siyasal süreçlere bilinçli katılır ve haklarını savunmada daha etkin olur.
Finlandiya örneği bu açıdan dikkat çekicidir. Dünya Bankası verilerine göre, Finlandiya’da kişi başına düşen yıllık kitap okuma oranı dünyanın en yüksek seviyelerindedir. Bu ülke, aynı zamanda “demokratik özgürlükler endeksi”nde ilk sıralarda yer almakta, eğitim kalitesi ve toplumsal refah göstergelerinde dünyaya öncülük etmektedir.
Kitap okuma alışkanlığı, yalnızca bireysel entelektüel donanımı artırmakla kalmaz; toplumsal hoşgörü, demokratik katılım ve kültürel zenginliğin gelişmesine de doğrudan katkıda bulunur. Bu nedenle, ailelerin çocuklarına küçük yaşta okuma sevgisini aşılaması, okullarda kitap okuma saatlerinin zorunlu hale getirilmesi ve yerel yönetimlerin halk kütüphanelerini erişilebilir ve cazip mekânlar haline getirmesi büyük önem taşır.
Unutulmamalıdır ki, kitap sadece bilgi değil; aynı zamanda bir karakter inşa aracıdır. Teknolojinin sunduğu hızlı içerik tüketimi, kitabın yerini almamalıdır. Çünkü kitap, insan zihninin yavaş, derin ve üretken düşünme biçimini koruyan en değerli mirastır. Kıymetli Okurların yayınlanmış kitaplarımı internet satış noktalarından temin edebilirsiniz. Yeni şarkılarımı dijital müzik platformlarından dinleye bilirsiniz. Allah’a ısmarladık hoşça kalın…

Aydın Benli
Siyaset Bilimci Yazar