İnsan, gördüğünü hakikat sanır. Oysa hakikat, görülenin ardındaki gerçektir. Göz, nefsin aynasına baktığında, yalnızca kendi suretini görür. Bu yüzden insan, düşündüğünü kendi düşüncesi, hissettiğini kendi duygusu zanneder. Oysa nefis, insana sürekli aynı imgeleri sunarak onu bir çember içinde döndürür. Ve insan, bu çemberin farkında olmadan, ona "yolculuk" adını verir.

Sanat, düşünce, felsefe... Hepsi insana bir kapı açabilir, fakat aynı zamanda bir zindan da olabilir. Nefis, bazen en güzel imgelerle, en derin felsefelerle insanı sarar ve onun gerçek özgürlüğe ulaşmasını engeller. Çünkü nefis, insanın hakikati ararken bile kendisini merkeze koymasını ister. “Benim arayışım, benim yorumum, benim varoluşum…” der durur. Oysa bu oyunu sürdüren nefis, insanı bir arayış içinde olduğunu sanarak hep aynı noktaya geri döndürür.

Halbuki hakikatin kapısı, nefsin ötesindedir. İnsan, ne zaman ki kendi varlığını aşmaya başlar, işte o zaman gerçek bir sanat eseri gibi şekillenmeye başlar. Dış kuvvetlere rağmen(!)... Sanat insanı aşmaya çağırır.Çünkü sanat, yalnızca insanın kendisini anlatması değil, kendisini aşmasıdır. İnsan, duygularını ifade ederek değil, duygularının ötesine geçerek özgürleşebilir. Ve belki de sanatın en büyük sınavı budur: İnsanı nefsine mi mahkûm eder, yoksa onu hakikate mi taşır?

Kişinin kendini ifade etmesi, yalnızca kendini anlatmakla değil, kendinden sıyrılmakla anlam kazanır. Her çağda insanlar, kendi dönemi içinde yeni sanılan söylemler üretmiştir. Ancak eğer bu söylemler nefsin sınırlarında geziniyorsa, aslında hep aynı yankının tekrarından ibarettir. Gerçek yenilik, nefsin gölgesinden sıyrılan şeydir. Hakikat ise insanın kendisine hayran olduğu yerde değil, kendi varlığını aşabildiği noktada başlar.

Varlığı aşabilmek, insanın "Yaratıcı" diye adlandırdığı varlıkla bağını güçlendirmesine bağlı bir olgudur. Her ne kadar farklı imgelerle hakikati anlatmaya çalışsak da, bilsek de bilmesek de, anlasak da anlamasak da, hakikat şaşmazdır, tektir, biriciktir...

İnsan,işin içinden çıkamadığını hissettiği durumda hakikati bulmak için farklı yolları kendine denemeli,olağanın dışına çıkmalı. Özgürlük dediğimiz şeyde bu değil mi?

Nefis insana:“Bu senin düşüncen, bu senin eserin, bu senin yolculuğun” der. Ancak insan, nefsin bu telkinine teslim olduğu sürece, yol kat ettiğini sanarken aslında hep aynı noktaya geri döner. İşte bu döngü, insanın en büyük yanılsamasıdır.Bu yüzden insan, içindeki nefsi tanımalı. Onu tanıyıp bildiğimizde, attığımız adımlar daha sağlam olacaktır.

Gerçek anlamda var olmak, nefsin aynasında kendini izlemek değil, o aynayı kırıp ötesini görebilmektir. Ancak o zaman insan, sanatın, düşüncenin, varoluşun hakikatini gerçekten kavrayabilir.

İslam Düşüncesinde Nefs Üzerine Sözler

1. Hz. Muhammed (s.a.v.)
"Gerçek mücahit, nefsine karşı cihad eden kimsedir." (İbn Hanbel, Müsned)

2. Mevlânâ Celâleddîn-i Rûmî
"Nefsin hastalığı, kendisini hep haklı görmesidir."

3. İmam Gazâlî
"Nefsini tanımayan, Rabbini de tanıyamaz."

4. Yunus Emre
"Sen sana ne sanırsan, başkasına da onu san;
Dört kitabın manası, budur eğer var ise."

Hristiyanlıkta Nefs Üzerine Sözler

5. Hz. İsa (İncil – Matta 16:24-26)
"Eğer biri ardımdan gelmek isterse, kendini inkâr etsin, çarmıhını yüklensin ve beni izlesin. Çünkü canını (nefsini) kurtarmak isteyen onu kaybedecek, fakat benim uğruma canını kaybeden onu bulacaktır."

6. Aziz Augustinus
"Nefsini yenmek, dünyayı fethetmekten daha büyüktür."

Yahudi Düşüncesinde Nefs Üzerine Sözler

7. Musa ibn Meymun (Maimonides)
"İnsan, nefsine karşı savaş açmadıkça gerçek bilgeliğe ulaşamaz."

8. Talmud (Pirkei Avot 4:1)
"Kim güçlüdür? Nefsini kontrol edebilen kişi."

Budist ve Hindu Düşüncesinde Nefs Üzerine Sözler

9. Buda (Dhammapada 160)
"Kendine hükmeden kişi, başkalarını yenen kişiden daha güçlüdür."

10. Bhagavad Gita (6:6)
"Nefsine hâkim olan için nefsi en iyi dosttur; nefsine hâkim olamayan içinse nefsi en büyük düşmandır."

Batı Felsefesinde Nefs Üzerine Sözler

11. Sokrates
"Kendini bil."

12. Epiktetos
"Sana hâkim olan nefsin değil, senin nefsine hâkim olman gerekir."

13. Friedrich Nietzsche
"Kendi nefsine karşı savaş açamayan, özgürlükten söz edemez."

Diğer Düşünceler

14. Lao Tzu (Taoizm)
"Başkalarını bilmek bilgeliktir; kendini bilmek ise gerçek aydınlanmadır."

15. Şeyh Edebali
"İnsan, nefsini bilmezse dünyayı bilse ne fayda?"