HOROMOS MANASTIRI.
Kars’taki Ani harabelerin 15 kilometre yakınında yer almış olan tarihî Ermeni manastırı. Manastır Orta Çağ’da Ermenistan’ın en önemli dinî merkezlerinin biriydi fakat Ermeni Soykırımı’ndan sonra ise boş durmuştu ve sonra ise kendisi harabeye dönmüştü.
Ğoşavank’ın 20. yüzyılın başındaki durumu
Manastır kompleksi 10. yüzyılda, 936 senesine kadar Pakradunî kralı I. Abas tarafından inşa edilmiştir. 961’de Ani’nin başkent olmasından sonra önemi artmış ve hanedanların mezarları da burada defnedilmiştir. 982 yılındaki Arap saldırında tahribata uğradı. Daha sonra Pakradunîler tarafında yeniden onarıldığı gibi yeni kiliselerde inşa edildi. 13. yüzyıla kadar önemini koruyan manastır hakkında 17. ve 18. yüzyıla kadar herhangi bir kaynak bulunmamaktadır. 1788’ de yenileme manastırda yenileme çalışmaları yapılmıştır. 1860 yılında gezgin John Ussher gördüğü manastırı, bekçilik yapan tek bir keşişi bulunan harap bir yapı olarak tarif etmiştir. Manastırda 19. yüzyılda çeşitli yenileme ve restorasyonlar gerçekleştirilmiştir. Manastır, Aziz Yuhanna Kilisesi, Aziz Menas Kilisesi, Aziz Yorgi Kilisesi, bir çardak ve bir türbe’den oluşmaktaydı.
Manastır 1920 yılına kadar kullanılmıştır. Fakat Ermeni soykırımı’nda Horomos manastıra saldırılmıştır ve 1965 senesinde manastırın büyük kısımı Türkiye hükûmeti tarafından yıkılmıştır. 1920’de görülen III. Aşod türbesi günümüzde yerinde bulunmamaktadır. 1970 senesinde Aziz Yuhanna Kilisesi’nin kubbesi çökmüştür.