Önceki konularımızda ahlakın ne olduğunu ve ahlaki terimlerden Huy, Ruh, Nefs, Terbiye ve Eğitim konularına kısaca değinmeye çalıştık. Bu terimler hakkında fikir sahibi olunduğunda, huy eğitimi daha iyi anlaşılacaktır.

Şimdiye kadar işlemeye çalıştığımız konular hep huy eğitimine temel teşkil eden şeylerdi. Bu bakımdan insanın kamil noktaya ulaşmasında en çok uğraşılması ve üzerinde durulması gereken konu huyun eğitilmesidir. Biz huy eğitiminden bahsediyoruz fakat,acaba gerçekten huy eğitilebilir mi? Yoksa ne kadar eğitim verilirse verirsin huy da bir değişiklik olmaz mı?

İslam ahlakında çok kullanılan ve yanlış anlamalara, anlaşmazlıklara ve tartışmalara sebep olan bir konu da ahlakın değişip, değişmeyeceği, huyun eğitilip, eğitilemeyeceği meselesidir.

Sözü edilen problem, eğitim ve öğretimle ahlak düzeltilebilir mi? Yoksa insan nasıl doğmuşsa yine öyle yaşamakta devam mı eder, meselesidir. Belli bir yaşayış düzeyine kadar ahlaksız, kötü olan bir kişi,iyi bir disiplin ve terbiye ile ahlaklı ve fazilet sahibi bir insan haline getirilebilir mi? Yoksa hiçbir değişiklik olmaz mı?

Terbiyeyi sadece kültür verme, sosyalleştirme faaliyeti olarak ele alınması halinde böyle bir tartışma lüzumsuz olur. Çünkü insan, mutlaka az çok hayatta bir şeyler öğrenecektir.

Ancak terbiye, dar bir manada ele alınır, ferde güzel ahlak vermek, kötü davranışlarını yok edip mükemmel hale getirmeye çalışmak şeklinde değerlendilirse o zaman terbiye mümkün mü değil mi, huy değişir mi değişmez mi, davranışlar değişir mi değişmez mi, diye müzakere edilebilir.

İslam ahlakçılarının bir kısmı ahlakı, insan bedenine benzeterek insanın yapısı nasıl değiştirilemezse,huy ve ahlak da değiştirilemez, kısa boylu bir insan,uzun boylu yapılamadığı gibi huysuz ve ahlaksız bir insan da hayırlı ve faziletli bir insan yapılamaz demişlerdir.

Bazı ahlakçılarımız ise terbiye ve disiplinle huy ve ahlakın değişebileceğini, kötü bir kişinin iyi huylu ve ahlaklı bir insan olacağını savunmuşlardır. Her iki görüş sahiplerinin de kendilerine has dayandıkları deliller ve kurallar bulunmaktadır.

Ancak şu da unutulmamalıdır ki, önceleri psikoloji gelişmemiş olduğundan huy, karakter gibi terimler tam olarak tanımlanamamıştı. Günümüzde psikoloji ilmi bu terimleri birbirinden ayırmıştır.

Şimdi eğitimin insan üzerindeki etkisini daha iyi anlamak için huy, mizaç ve karakter terimlerinin tariflerine kısaca değinelim.

Huy ve mizaç için her ferdin kendine has fiziki ve ruhi özelliklerinin bütünü denilmektedir. Kişinin metabolizmasında, iç salgı faaliyetlerinde, organizmanın kimyasal değişmelerinde farklılaşmanın bütünü mizaçtır. Bu özellikler insanın bedeni kısmını meydana getirmektedir.

Fakat insanlar birbirinden yalnız bedeni yapıları, çehreleri ve mizaçları itibariyle değil; aynı zamanda manevi yapıları itibariyle de ayrılırlar. Bir hadise karşısında iki şahsın gösterdiği tepki aynı değildir.Bu bakımdan her ferdin kendine has manevi yapısı ve ruhi hususiyetleri, onda bir duyuş ve hareket ediş tarzı meydana getirir ki,buna da karakter, huy,seciye denir.



Ahmet TULGANER