H.1252 – 1264 (m.1836-1848) tarihli ve ev.d 10248 numaralı evkaf defterinde kayıtlı uluborlu ve senirkent ilçesindeki vakıflar

Dr. İbrahim KARAER

Cumhurbaşkanlığı Osmanlı Arşivinde bulunan H.1252 M.1 - 1264 Ca.15 (M.18 Nisan 1836- 19 Nisan 1848) tarihli EV.d 10248 numaralı evkaf defterinde Hamid sancağı Uluborlu kazasında otuz beş vakıf kayıtlıdır. Bu vakıflardan yirmi iki tanesi kaza merkezinde, on üç tanesi köylerde bulunmaktadır. Bu vakıfların adları ve bulundukları yerler aşağıda gösterilmiştir.

Uluborlu Kaza Merkezindeki Vakıflar

1- Camii Şerif Sultan Alaeddin der nefs-i Uluborlu
2- Meşruten Hitabet der Camii Alaeddin nefs-i Uluborlu
3- Vakf-ı Cami-i Şerif Bülbül? der nefs-i Uluborlu
4- Mescid-i Şerif der Mahalle-i Salih Efendi ve Mualimhane der Çeşme-i Kebir der nefs-i Uluborlu
5- Vakf-ı Medrese-i munif bi kurbu Cami-i Kebir der nefs-i Uluborlu
6- Mescid-i Şerif Suhtezade der Mahalle-i Kazgancı der nefs-i Uluborlu
7- Mescid-i Şerif Şeyh Arab ve Muallimhane-i bi kurbu mescid-i şerif der Mahalle-i Bağçe der nefs-i Uluborlu
8- Mescid-i Şerif Hacı (…) der Mahalle-i Çelebi der nefs-i Uluborlu
9- Cami-i Şerif Abdurrahim Efendi der Mahalle-i Bağçe der nefs-i Uluborlu
10- Cami-i Şerif Ahi Bahaeddin der nefs-i Uluborlu
11- Medrese-i Kargu Lala der nefs-i Uluborlu
12- Mescid-i Şerif Hacı Süleyman der Mahalle-i Halınca der nefs-i Uluborlu
13- Cami-i Şerif der Mahalle-i Emrem der nefs-i Uluborlu
14- Mescid-i Şerif der Mahalle-i Kabal der Nefs-i Uluborlu
15- Zaviye-i İshak? Paşa der nefs-i Uluborlu
16- Mescid-i Şerif der Mahalle-i Tahtapazar der nefs-i Uluborlu
17- Mescid-i Şerif der Mahalle-i Hoca Ahmet der nefs-i Uluborlu
18- Mescid-i Şerif der Mahalle-i Efendi Sultan der nefs-i Uluborlu
19- Vakf-ı Lonca der Suk-i Sultaniye der nefs-i Uluborlu
20- Zaviye-i Tekit? Efendi Sultan der nefs-i Uluborlu
21- Zaviye-i Ahi Muhiddin der nefs-i Uluborlu
22- Zaviye-i Evliya Paşa der nefs-i Uluborlu

Uluborlu Kazasına Bağlı Köylerdeki Vakıflar

23- Cami-i Şerif Erperekzade karye-i Senirkent tabi Uluborlu
24- Develi (Dedeoğlu) Cami-i Şerifi der karye-i Senirkent tabi Uluborlu
25- Zaviye-i Ahi Hüseyin der karye-i Senirkent tabi Uluborlu
26- Cami-i Şerif Hıdır Çelebi der karye-i Senirkent tabi Uluborlu
27- Zaviye-i Şeyh Ahmed der karye-i Senirkent tabi Uluborlu
28- Zaviye-i Zekeriya Dede der karye-i Yassıviran tabi Uluborlu
29- Cami-i Şerif der karye-i Kabaca-i Sagir tabi Uluborlu
30- Mescid-i Şerif der karye-i Yassıviran tabi Uluborlu
31- Zaviye-i Bula Hatun der Bisse tabi Uluborlu
32- Vakf-ı Çaylak Kuyusu der karye-i Kabaca-i Kebir tabi Uluborlu
33- Cami-i Şerif ve Muallimhane der karye-i Yassıviran tabi Uluborlu
34- Zaviye-i Şeyh Baba Kargın der karye-i Yassıviran tabi Uluborlu
35- Zaviye ve Mezra-ı Koyun Gözlü der karye-i Genceli tabi Uluborlu

Uluborlu kazası merkezindeki yirmi iki vakfın yedi tanesi mescit, altı tanesi cami, dört tanesi zaviye, iki tanesi mescit ve muallimhane, bir tanesi lonca, bir tanesi medrese ve bir tanesi de medrese ve cami vakfıdır. Senirkent köyünde üç cami, iki zaviye vakfı olmak üzere toplam beş vakıf vardır. Yassıviran (Yassıören) köyünde iki zaviye, bir mescit ile bir cami ve muallimhane vakfı mevcuttur. Kabaca-i Kebir (Büyükkabaca) köyünde bir kuyu vakfı, Kabaca-i Sagir (Küçükkabaca) köyünde bir cami vakfı, Bisse (Başköy) ve Genceli (Gençali) köylerinde birer zaviye vakfı bulunmakta idi. Yukarıda adları geçen Uluborlu kazasına bağlı köylerden Küçükkabaca köyü hariç diğerleri günümüzde Senirkent ilçe merkezine bağlıdır. Bu yazımızda Senirkent, Yassıören, Büyükkabaca, Başköy ve Gençali köylerinde bulunan vakıflara ait bilgileri değerlendireceğiz.

1- Cami-i Şerif Erperekzade der karye-i Senirkent tabi Uluborlu
1255 110
1256 141
1257 205
1258 425
1259 112
1260 180
Toplam 1.173
71=60+11 harc-ı muhasebe maaş
1.102
720 Mesarifat-ı mu’tadiyye
382 Fasıla yed-i mütevellide sebt olunmada idüğü

Senirkent köyündeki Erperek Camisi Vakfı, altı yılda (H.1255-1260 / M.1839-1844) 1.173 guruş gelir sağlamıştır. Bu gelirden 71 guruş muhasebe harcı ve maaş, 720 guruş alışılmış masraflar çıktıktan sonra; mütevelli elinde 382 guruş kalmıştır.

2- Derik/Develi? (Dedeoğlu) Cami-i Şerif der karye-i Senirkent tabi Uluborlu
1255 75
1256 75
1257 75
1258 75
1259 75
1260 75
Toplam 450
23=19+4 ez gayr-ı afuvv-ı şahane harç-ı muhasebe maaş
427 imam ve hatip ahz edüp (alıp) (…) dahi idare ederler imiş

Hicri 1269-1271 (1852-1855) yıllarını kapsayan EV.d-15150 numaralı Hamid Sancağı Evkaf defterindeki kayıtlardan, Turgutlar Mahallesindeki Develi (Dedeoğlu) Camisi Vakfının para vakfı olduğu anlaşılıyor. Bundan dolayı bu vakfın her yıl standart bir geliri olduğu görülüyor. Cami vakfı altı yılda (H.1255-1260 / M.1839-1844) 450 guruş gelir sağlamış; bunun 23 guruşu muhasebe harcı ve maaş; geriye kalan 427 guruş, ihtiyaç olduğunda harcanılmak üzere imam ve hatip tarafından (ahz edilmiş) alınmıştır.

3- Zaviye-i Ahi Hüseyin der karye-i Senirkent tabi Uluborlu
1255 150
1256 150
1257 150
1258 150
1259 150
1260 150
Toplam 900
300 tamiriye-i mesarifat
600
150=130+20 harc-ı muhasebe maaş
450 zaviyedar ahz eylediği

Senirkent köyündeki Ahi Hüseyin Zaviyesi Vakfı, altı yılda (H.1255-1260 / M.1839-1844) 900 guruş gelir sağlamıştır. Vakfın tamirat masrafları için 300 guruş, muhasebe harcı ve maaş için 150 guruş olmak üzere toplam 450 guruş harcanmış; geriye kalan 450 guruş zaviyedar tarafından (ahz edilmiş) alınmıştır.

4- Camii Şerif Hıdır Çelebi der karye-i Senirkent tabi Uluborlu
1255 18
1256 18
1257 18
1258 18
1259 18
1260 18
Toplam 108 İmam ve hatip vazife

Hicri 1269-1271 (1852-1855) yıllarını kapsayan EV.d-15150 numaralı Hamid Sancağı Evkaf defterindeki kayıtlardan, Senirkent köyündeki Hıdır Çelebi Camisi Vakfının para vakfı olduğu anlaşılıyor. Bundan dolayı bu vakfın her yıl standart bir geliri olduğu görülüyor. Hıdır Çelebi Camisi Vakfının yıllık 18 guruştan altı yılda (H.1255-1260 / M.1839-1844) 108 guruş geliri olmuştur. Vakfın bu geliri, imam ve hatibe vazife karşılığı ödenmiştir.

5- Zaviye-i Şeyh Ahmet der karye-i Senirkent tabi Uluborlu
1255 134
1256 …
1257 362
1258 181
1259 113
1260 216
Toplam 1.006
251=201+50 harc-ı muhasebe maaş ez gayr-ı afuvv-ı şahane
855 Zaviyedar ahz edüp ayende ve ravendeye itmam-ı ta’am ettirdiği

Senirkent köyündeki Şeyh Ahmed Zaviyesi Vakfı, beş yılda (H.1255-1260 / M.1839-1844) 1.006 guruş gelir sağlamıştır. 1840 yılında vakfın geliri yazılmamıştır. Vakfın elde ettiği 1.006 guruş gelirden; 251 guruş muhasebe harcı ve maaş düşüldükten sonra geriye kalan 855 guruş zaviyedar tarafından alınmış ve bu paranın tamamı zaviyeye gelen gidenlerin yedirilip içirilmesi ve ihtiyaçlarının karşılanması için harcanmıştır.

6- Zaviye-i Zekeriya Dede der karye-i Yassıviran tabi Uluborlu
1255 140
1256 211
1257 196
1258 223
1259 117
1260 193
Toplam 1.080
270=216+54 harc-ı muhasebe maaş ez gayr-ı afuvv-ı şahane
810 Zaviyedar ahz edüp ayende ve ravendeye itmam-ı ta’am ettirdiği

Yassıviran köyündeki Zekeriya Dede Zaviyesi Vakfı, altı yılda (H.1255-1260 / M.1839-1844) 1.080 guruş gelir sağlamıştır. Vakfın elde ettiği 1.080 guruş gelirden; 270 guruş muhasebe harcı ve maaş düşüldükten sonra geriye kalan 810 guruşu zaviyedar almış ve bu paranın tamamı zaviyeye gelen gidenlerin yedirilip içirilmesi ve ihtiyaçlarının karşılanması için harcanmıştır.

7- Mescidi Şerif der karye-i Yassıviran tabi Uluborlu
1255 141
1256 210
1257 315
1258 117,5
1259 134
1260 101,5
Toplam 1.019
61=51+10 harc-ı muhasebe maaş
958 İmam ahz edüp harab dahi olunur ise tamir ittirir imiş

Yassıviran köyündeki Mescidi Şerif Vakfının altı yılda (H.1255-1260 / M.1839-1844) elde ettiği gelirlerin toplamı 1.019 guruştur. Bu gelirin 61 guruşu muhasebe harcı ve maaş, geriye kalan 958 guruşu imam almış ve mescidin harap olan yerlerini tamir ettirmekte kullanmıştır.

8- Zaviye-i Bula Hatun der karye-i Bisse tabi Uluborlu
1255 400
1256 1.000
1257 940
1258 950
1259 650
1260 736
Toplam 4.676
2.800 Ba-mümza türbe ve müsafir-hane kaim etmiş
1.876
400=320+80 harc-ı muhasebe maaş ez gayr-ı afuvv-ı şahane
1.476 Zaviyedar ahz edüp ayende ve ravendeye itmam-ı ta’am ettirdiği

Bisse (Başköy) köyündeki Bula Hatun Zaviyesi Vakfının altı yılda (H.1255-1260 / M.1839-1844) elde ettiği gelirlerin toplamı 4.676 guruştur. Bu gelirin 2.800 guruşuyla türbe? ve misafirhaneyi eski haline getirmiş, 320 guruş muhasebe harcı ve maaş, geriye kalan 1.476 guruşu zaviyedar almış ve bu paranın tamamı zaviyeye gelen gidenlerin yedirilip içirilmesi ve ihtiyaçlarının karşılanması için harcanmıştır.

9- Vakf-ı Çaylak Kuyusu der karye-i Kabaca-i Kebir tabi Uluborlu
1255 400
1256 900
1257 402,5
1258 650
1259 150
1260 350
Toplam 2.852,5
150=125+25 harc-ı muhasip maaş
2.702
2.100 Mesarifat-ı mutadiyye (Alışılmış masraflar)
602 Mütevelli ahz eylemiş

Kabaca-i Kebir (Büyükkabaca) köyündeki Çaylak Kuyusu Vakfının altı yılda (H.1255-1260 / M.1839-1844) elde ettiği gelirlerin toplamı 2.852,5 guruştur. Bu gelirin 150 guruşu muhasebe harcı ve maaş, 2.100 guruşu alışılmış masraflar için harcanmıştır. Geriye kalan 602 guruşu mütevelli (ahz eylemiş) almıştır.

10- Cami-i Şerif ve Muallimhane der karye-i Yassıviran tabi Uluborlu
1255 350
1256 1.201
1257 642
1258 925
1259 370
1260 420
Toplam 3.908
234=195+39 harc-ı muhasebe ve maaş
3.674
1.480 (…)
2.194
1.194 Mesarifat-ı mu’tadiye
1.000 fasıla-i yed-i mütevellide itmam olunduğu

Yassıviran (Yassıören) köyündeki Cami-i Şerif ve Muallimhane Vakfının altı yılda (H.1255-1260 / M.1839-1844) elde ettiği gelirlerin toplamı 3.908 guruştur. Bu gelirin 234 guruşu muhasebe harcı ve maaş, 1.480 guruşu (okunamadı), 1.194 guruşu alışılmış masraflar için harcanmıştır. Geriye kalan 602 guruş yed-i mütevellide itmam (tamamlama, bitirme) olunduğu belirtilmiştir.

11- Zaviye-i Şeyh Baba Kargın der karye-i Yassıviran tabi Uluborlu
1255 120
1256 550
1257 182
1258 365
1259 110
1260 147
Toplam 1.474
442 (…) misafirhaneyi tamir ittirmiş
1.032
223=179+44 ez gayr-ı afuvv-ı şahane muhasebe harcı maaş
809 Zaviyedar ahz edüp ayende ve ravendeye itmam-ı ta’am ettirdiği Yassıviran köyündeki Şeyh Baba

Şeyh Baba Kargın Zaviyesi Vakfı, altı yılda (H.1255-1260 / M.1839-1844) 474 guruş gelir sağlamıştır. Vakfın elde ettiği 1.474 guruş gelirden; 442 guruşa misafirhaneyi tamir ettirmiş, 270 guruş muhasebe harcı ve maaş düşüldükten sonra geriye kalan 809 guruşu zaviyedar almış ve bu paranın tamamı zaviyeye gelen gidenlerin yedirilip içirilmesi ve ihtiyaçlarının karşılanması için harcanmıştır.

12- Zaviye-i ve Mezra-ı Koyun Gözi der karye-i Genceli tabi Uluborlu
1256 1.020
1257 3.127
Toplam 4.147
1.037 maaş harac-ı muhasebe mutasarrıflarından Abdullah ve Seyyid Hasan fevt olmakla varislerinden
meblağ-ı mezkurun tahsili mümkün olamadığı
3.110 Zaviyedar taksim eylediği
1258 2.073,5
1259 5.330
1260 649,5
Toplam 8.053
293 taşirin nakliye mesarifi
7.760
1.940=1.552+388 harc-ı muhasebe maaş evkaf müdürü tarafından ahz olunduğu
5.820 beratları mucebince mezradarlara taksim eylediği

Genceli (gençali) köyündeki Koyun Gözi Zaviyesi ve Mezra-ı Vakfı, H.1256-1257 / M.1840 ve 1841 yılında 4.147; H.1258-1260 / M.1842-1844 yıllarında 8.053 guruş olmak üzere, toplam beş yılda 12.200 guruş gelir elde etmiştir. 1840 ve 1841 yılında elde edilen 4.147 guruşun, 1.037 guruşu muhasebe harcı, maaş ve mutasarrıflarından Abdullah ve Seyyid Hasan öldüğünden varislerinden söz konusu miktarın tahsili mümkün olmadığı belirtilmiş; geriye kalan 3.110 guruşu zaviyedar taksim eylemiştir. 1842, 1843 ve 1844 yıllarında elde edilen 8.053 guruşun; 293 guruş taşirin (öşür memuru) nakliye masrafı, 1.940 guruşu muhasebe harcı, maaş ve evkaf müdürü tarafından ahz olunmuştur. Kalan 5.820 guruş beratları mucebince mezrayı ekip biçenlere taksim edilmiştir.

SONUÇ

H.1255-1260 (M.1839-1844) tarihli EV.d 10248 numaralı vakıf defterindeki kayıtlara göre, Uluborlu kazasının vakıf eserler bakımından zengin olduğunu söyleyebiliriz. Uluborlu kaza merkezinde 22, köylerde 13 olmak üzere toplam 35 vakıf tespit ettik. Bu vakıfların çoğu cami, mescit ve zaviye vakıflarıdır. Uluborlu kaza merkezinde bir lonca (esnaf) vakfı, biri müstakil, diğeri cami ile birlikte iki medrese vakfı, mescit ile birlikte iki muallimhane (ilkokul) vakfı; Yassıviran (Yassıören) köyünde cami ile birlikte bir muallimhane vakfı, Kabaca-i Kebir (Büyükkabaca) köyünde bir kuyu vakfı dikkat çekmektedir. Senirkent’te ve diğer köylerde muallimhane olmaması düşündürücüdür.

Uluborlu kazası köylerindeki vakıflardan Genceli (Gençali) köyünde bulunan Koyun Gözi Zaviye ve Mezra-ı Vakfı, en çok gelire sahip olan vakıftır. Bu vakfın beş yıllık geliri 12.200 guruşdur. Senirkent Köyündeki Hıdır Çelebi Camisi Vakfının altı yıllık geliri ise, sadece 108 guruşdur. Diğer vakıfların altı yıllık gelirleri toplamı genellikle 1.000 guruşun üzerindedir. Cami ve mescit vakfı gelirleri maaş ve muhasebe harcı dışında tamirata; zaviye vakıflarında ise, gelip geçenlerin ihtiyaçlarının karşılanmasında kullanılmıştır.

Dr. İbrahim KARAER
10 Ocak 2021 / Ankara
i-karaer@hotmail.com